رمز یکبار مصرف OTP چیست؟ مزایا و انواع آن

خانه » مقالات » دانشنامه » رمز یکبار مصرف OTP چیست؟ مزایا و انواع آن

امروزه، با توجه به رشد فعالیت‌های آنلاین و نیاز به حفاظت بیشتر اطلاعات شخصی و مالی، تکنولوژی OTP مخفف عبارت One-Time Password به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در امنیت اطلاعات مطرح شده است. این تکنولوژی، با ارائه یک رمز یک‌بار مصرف که برای هر عملیات احراز هویت به کار می‌رود، از حملات نفوذ و سرقت اطلاعات جلوگیری می‌کند تا امنیت اطلاعات را بهبود بخشد. رمز عبور یک‌بار مصرف (OTP) به روشی محبوب برای احراز هویت دو مرحله‌ای برای تیم‌های امنیتی تبدیل شده است که کمتر نگران مسائل امنیتی ناشی از رمز عبور ثابت هستند.

رمز عبور یک‌ بار مصرف OTP چیست؟

رمز عبور یکبار مصرف One Time Password به‌اختصار OTP یک رشته از اعداد یا حروف است که برای یک بار استفاده طراحی شده‌اند و بعد از استفاده، دیگر قابل استفاده نیستند. OTP ها به عنوان یک روش احراز هویت به کار می‌روند و معمولاً برای تایید هویت کاربران در فرآیندهای ورود به سیستم یا انجام تراکنش‌های آنلاین استفاده می‌شوند. پسورد یکبار مصرف یا همان رمز پویا توسط یک الگوریتم یا سرویس مشخصی به صورت موقت تولید می‌شوند و برخلاف رمزهای عبور سنتی که تغییر نمی‌کنند، رمز یکبار مصرف فقط برای یک بار استفاده، در یک بازه زمانی معین، معمولاً ۱ تا ۲ دقیقه معتبر است. برای دریافت این کد یکبار مصرف، علاوه‌بر پیام متنی، روش‌های دیگری مانند برنامه‌های دستگاه تلفن همراه یا دستگاه‌های جیبی نیز وجود دارد. با توجه به اینکه رمز پویا فقط برای یکبار استفاده معتبر است، کاهش احتمال سرقت اطلاعات و افزایش امنیت را فراهم می‌کنند.

مزایای OTP 

استفاده از رمز عبور یکبار مصرف یا همان رمز پویا به عنوان لایه اضافی روش احراز هویت چندین مزیت را به همراه دارد، از جمله:

امنیت پیشرفته: رمز پویا یک لایه امنیتی بیشتر، فراتر از احراز هویت سنتی نام کاربری و رمز عبور اضافه می‌کنند. از آنجایی که رمز عبور فقط برای یک دوره کوتاه یا یک بار استفاده معتبر است، حتی اگر کد رهگیری شود، پنجره فرصت برای استفاده مخرب محدود است.

کاهش خطر سرقت اعتبار: گذرواژه‌های سنتی می‌توانند در برابر حملات فیشینگ، کی‌لاگرها یا سایر روش‌های سرقت اعتبار آسیب‌پذیر باشند. کدهای پین یکبار مصرف این خطر را کاهش می‌دهند، زیرا رمزهای عبور یکبار مصرف در عرض چند ثانیه نامعتبر می‌شوند که مانع از بازیابی کدهای مخفی و استفاده مجدد از آنها توسط هکرها می شود.

انطباق با الزامات نظارتی: بسیاری از صنایع و مناطق دارای مقررات خاصی در مورد امنیت داده‌ها و احراز هویت کاربر هستند. پیاده‌سازی کدهای OTP می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا با این الزامات مطابقت داشته باشند و تعهد خود را برای ایمن کردن اطلاعات کاربر نشان دهند.

دسترسی از راه دور امن: گذرواژه‌های یکبار مصرف لایه حفاظتی بیشتری را به شبکه‌های شرکتی یا خدمات آنلاین ارائه می‌دهند و دسترسی کاربران غیرمجاز را چالش برانگیز تر می‌کند.

عملکرد رمز عبور یکبار مصرف چگونه است؟

 رمز عبور یکبار مصرف از دسترسی‌های غیرمجاز به حساب‌ها و سیستم جلوگیری می‌کند و راهی مطمئن برای افزایش امنیت سیستم های کامپیوتری و حساب های آنلاین است.  رمز عبور پویا یا OTP نوعی تایید هویت دو عاملی (۲FA) است که به روش‌های مختلف تولید می‌شود. رمز پویا بر اساس الگوریتمی است که هر بار که رمز عبور درخواست می‌شود، یک کد جدید و تصادفی ایجاد می‌کند. در ابتدا، یک کد تصادفی و یک بار مصرف تولید می‌شود. این کد معمولاً به صورت یک رشته از اعداد یا حروف است. سپس، این کد از طریق پیامک، ایمیل یا اپلیکیشن‌های موبایل به کاربر ارسال می‌شود. کاربر این کد را وارد می‌کند تا احراز هویت انجام شود. پس از استفاده از این کد برای ورود به سیستم یا انجام یک عملیات معین، این کد دیگر قابل استفاده نیست و باید یک کد جدید تولید شود. به همین دلیل این کدها “یک بار مصرف” نامیده می‌شوند. این روش امنیت بیشتری را نسبت به استفاده از گذرواژه‌های ثابت فراهم می‌کند، زیرا کد‌ها تنها برای یک بار استفاده می‌شوند و از دسترسی به اطلاعات کاربر محافظت بیشتری ارائه می‌دهند. برخی از سازمان‌ها به راهکارهایی مانند Google Authenticator یا Microsoft Authenticator روی آورده‌اند تا این کدها را ایجاد کنند. گذرواژه یک بار مصرف تلاش می‌کند تا “چیزی که دارید” را تایید کند، برای مثال گوشی همراه یا دسترسی به آدرس ایمیلی که کد به آن ارسال می‌شود.

رمزهای عبور یکبار مصرف چگونه کار می‌کنند؟

چگونگی عملکرد رمز پویا به شرح زیر است:

درخواست احراز هویت: زمانی که کاربر سعی می‌کند وارد سیستم شود یا اقدامی حساس (مانند انجام یک تراکنش مالی) انجام دهد، سیستم درخواست تأیید فراتر از نام کاربری و رمز عبور می‌کند.

تولید کد OTP: سیستم یک رشته کد عددی منحصر به فرد را تولید می کند که به عنوان پین یکبار مصرف شناخته می‌شود و آن را از طریق یک راه امن مانند پیامک، ایمیل و یا اپلیکیشن برای کاربر ارسال می‌کند.

ورودی کاربر: کاربر کد را دریافت کرده و آن را در قسمت مربوطه در وب سایت، برنامه یا دستگاه وارد می‌کند.

تأیید: سیستم بررسی می‌کند که آیا کد وارد شده با کد ایجاد شده مطابقت دارد یا خیر. اگر کد OTP معتبر و مطابقت داشته باشد، به کاربر اجازه دسترسی داده شده یا اجازه داده می‌شود تراکنش را تکمیل کند.

انقضا: یکی از جنبه‌های مهم رمزهای عبور یکبار مصرف یا همان رمز پویا، مدت اعتبار کوتاه آنها است. آنها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در یک بازه زمانی محدود، معمولاً چند دقیقه، برای کاهش خطر مرتبط با رهگیری یا استفاده غیرمجاز استفاده شوند.

چه زمانی از رمز پویا استفاده می‌شود؟

رمز عبور یکبار مصرف در شرایطی استفاده می‌شود که کاربر در تلاش برای دسترسی به اطلاعات شخصی است. در ادامه به چندین مثال اشاره خواهیم کرد که در طول روز ممکن است با آن مواجه شوید:

• دسترسی به حساب‌های بانکی یا وام
• ایجاد تغییرات در رزرو آنلاین سفر
• در هنگام خرید آنلاین
• تایید هویت در حین گفتگوی اینترنتی
• تایید هویت هنگام ورود به سیستم از یک دستگاه جدید برای یک برنامه خرید

روش‌های دریافت OTP

کاربران می‌توانند از روش‌های مختلفی رمز پویا را دریافت کنند، در ادامه به بررسی روش‌های دریافت رمز یکبار مصرف خواهیم پرداخت:

OTP از طریق پیامک

هنگامی یک کاربر سعی می‌‌کند با استفاده از نام کاربری و رمز عبور خود وارد سیستم شود، یک سیستم OTP مبتنی بر پیامک یا SMS OTP، رمز عبور یکبار مصرف را به تلفن همراهی که با حساب و اطلاعات او مرتبط است ارسال می‌کند. کاربر با وارد کردن این رمز عبور در صفحه ورود، فرآیند احراز هویت را تکمیل می کند.

OTP از طریق ایمیل

هنگامی که کاربر سعی می‌کند با وارد کردن نام کاربری و رمز عبور صحیح خود وارد سیستم شود، یک رمز عبور یکبار مصرف (OTP) مبتنی بر ایمیل به آدرس ایمیل مرتبط با حساب کاربری او ارسال می‌شود. سپس کاربر با وارد کردن این رمز عبور در صفحه ورود، فرآیند احراز هویت را تکمیل می‌کند.

OTP از طریق پیام صوتی

OTP مبتنی بر پیام صوتی شامل دریافت رمز عبور یکبار مصرف از طریق تماس تلفنی با شماره تلفن ثبت شده شما است که برای احراز هویت استفاده می‌شود. شما می‌توانید از این OTP برای احراز هویت در یک بازه زمانی کوتاه استفاده کنید. هنگامی که در هر دستگاهی احراز هویت را انجام می‌دهید، OTP ارائه شده با OTP تولید شده در سرور مقایسه می‌شود. اگر مطابقت داشته باشند، هویت شما با موفقیت تایید می‌شود. مانند زمانی که برای ورود به اپلیکیشن، گزینه تماس را برای دریافت پسورد یکبار مصرف انتخاب می‌کنید و با برقراری تماس با شما صدای ضبط شده رمز عبور را ارائه می‌دهد تا کاربر بتواند برای احراز هویت از آن استفاده کند.

OTP از طریق Instant Notification

OTP مبتنی بر اعلان فوری از طریق یک برنامه شخص ثالث مبتنی بر تلفن همراه ارائه می‌شود که قبل از اعطای دسترسی، درخواستی را به دستگاه مرتبط با حساب ارسال می‌کند. این روش به تأیید هویت کاربری کمک می‌کند تا قبل از دادن دسترسی به یک حساب ثبت شده دسترسی پیدا کند. به عنوان مثال زمانی که بخواهید به ایمیل خود در سیستم کامپیوتری نیز دسترسی داشته باشید، قبل از ورود باید نوتیفیکیشن اجازه ورود را در تلفن همراه خود تایید کنید.

برنامه‌های موبایل

بسیاری از سرویس‌ها از برنامه‌های تلفن همراه برای تولید OTP استفاده می‌کنند. گذرواژه‌های یکبار مصرف مبتنی بر زمان (TOTP) اغلب در برنامه‌هایی مانند Google Authenticator یا Duo Mobile ایجاد می‌شوند. این برنامه‌ها با سرور ابری همگام می شوند تا هر چند ثانیه یک رمز عبور جدید ایجاد کنند.

توکن‌های سخت‌افزاری

برخی از سازمان‌ها با استفاده از توکن‌های سخت‌افزاری رمز عبور یک‌بار مصرف تولید می‌کنند. بدین ترتیب، کاربر دکمه‌‍‌ای را روی توکن فشار می‌دهد تا یک کد منحصر به فرد ایجاد کند و بتواند از آن کد برای احراز هویت استفاده نماید.

بیومتریک

اطلاعات بیومتریک، مانند اثر انگشت یا تشخیص چهره، می‌تواند برای ایجاد کدهای امن و یکبار مصرف برای اهداف احراز هویت استفاده شود.

انواع OTP چیست؟

دو نوع رمز پویا وجود دارد : 

HOTP (رمز عبور یکبار مصرف مبتنی بر هش):

این نوع OTP بر اساس یک الگوریتم هش(Hash-based) که کد OTP را با شمارنده‌ای همگام‌سازی می‌کند و هر بار که کاربر دسترسی پیدا می‌کند، به تدریج تغییر می‌کند، تولید و برای کاربر ارسال می‌شود. به این ترتیب هرگز نمی‌توان از یک کد دو بار استفاده کرد و به محض تولید کد بعدی منقضی می‌شود.

TOTP (رمز عبور یکبار مصرف مبتنی بر زمان):

این نوع OTP مبتنی بر زمان است، به این ترتیب که یک پنجره زمانی ۳۰-۶۰ ثانیه‌ای ارائه می‌دهد که در آن کد OTP معتبر خواهد بود. اگر کاربر کد OTP را در بازه زمانی مشخص شده وارد نکند، باید کد جدیدی را درخواست کند.

فناوری OTP در صنایع و کاربردهای مختلفی از جمله بانکداری آنلاین، تجارت الکترونیک و رایانش ابری استفاده می‌شود. OTP ها همچنین می‌توانند برای تایید اعتبار برنامه‌»های تلفن همراه و دسترسی ایمن به شبکه‌های شرکتی استفاده شوند. امروزه استفاده از فناوری OTP یا رمز پویا اهمیت بالایی پیدا کرده است، زیرا تهدیدات سایبری همچنان در حال تکامل هستند و اقدامات امنیتی مبتنی بر رمز عبور سنتی برای جلوگیری از هک شدن موثر نیستند. 

سوالات متداول

آیا OTP زمان محدودی برای استفاده دارد؟

بله، پس از ۳۰-۶۰ ثانیه منقضی می‌شود.

رمز یکبار مصرف از چه طریق ارسال می‌شود؟

رمز پویا از طریق پیامک، ایمیل و یا نرم افزارهای اختصاصی ارسال می‌شود.

چرا OTP اهمیت دارد؟

OTP یک رمز امنیتی است که از حملات هکری و سو استفاده‌ های اینترنتی جلوگیری می‌کند.